آزمايشگاه يادآور محيطي است علمي و تحقيقاتي كه در آن بررسي‌هاي زيادي روي مواد، موجودات و برهم‌كنش‌هاي آنها صورت مي‌پذيرد. از اين رو مخاطراتي نيز افراد فعال در اين حوزه را تهديد مي‌کند. بي‌شك هر چه زمان حضور در معرض مخاطرات افزايش يابد، خطر مواجهه با آنها و حوادث احتمالي ناشی از آنها نيز بيشتر خواهد شد. از اين رو كارشناسان آزمايشگاه‌ها كه زمان زيادي را براي انجام آزمايش‌ها و تحقيق در محيط آزمايشگاه مي‌گذرانند از جمله كساني هستند كه در معرض آسيب‌هاي احتمالي قرار خواهند داشت و ممكن است سلامت آنها را حتي در دراز مدت تحت تاثير قرار دهد.
لذا الزامیست کلیه افراد مرتبط با آزمايشگاه‌ها با راههاي مقابله و كاهش صدمات ناشی از آن آگاه باشند.
این مقاله شامل سرفصل‌های زیر است:
مقدمه
1- عوامل زيان‌آور محيط كار شامل موارد ذیل است:
1-1- عوامل فیزیکی:
2-1- عوامل شیمیایی:
3-1- عوامل ارگونومی و مکانیکی:
4-1- عوامل روانی:
5-1- عوامل زیستی:
2- خطرات ناشی از تاثیر عوامل محیطی و بیماری‌های شغلی ناشی از آنها:
1-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل فیزیکی:
2-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل شیمیایی:
3-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل زیستی:
4-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل ارگونومی:
5-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل روانی:
3- شناسایی عوامل محیطی و اقدامات کنترلی:
1-3- اقدامات کنترلی عوامل فیزیکی زیان‌آور:
2-3- اقدامات کنترلی عوامل شیمیایی زیان‌آور:
3-3- اقدامات کنترلی عوامل زیستی زیان‌آور:
4-3- اقدامات کنترلی عوامل ارگونومی زیان‌آور:
5-3- اقدامات کنترلی عوامل روانی زیان‌آور:
نتیجه‌گیری
مقدمه:
در کاربرد يک رويه آزمون عوامل مختلفی از جمله اپراتور، دستگاه مورد استفاده، کاليبراسيون دستگاه و شرايط محیطی (شامل دما، رطوبت، فشار هوا) در تغييرات نتايج آزمون موثر هستند که باید در نظر گرفته شوند و با تغيير آزمايشگاه کليه عوامل فوق تغيير خواهند کرد.
رعایت اصول ایمنی در آزمایشگاه از الزامات اولیه است؛ شرايط محیطی در هر آزمايشگاه مي‌تواند سلامت، ايمني و محيط‌زيست را به خطر انداخته و روند طبيعي امور را مختل کند. بنابراین تمامي افراد مرتبط با آزمايشگاه‌ها بايد با مخاطرات و عوامل زيان‌آور محيط آزمايشگاه‌ها آشنا و به شرايط اضطراري ممكن در آزمايشگاه و راههاي مقابله و كاهش صدمات واقف باشند.
به‌طور کلی کنترل عوامل زیان‌آور محیط کار از مهمترین اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
به‌طور کلی کنترل عوامل زیان‌آور محیط کار از مهمترین اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
1- عوامل زيان‌آور محيط كار شامل موارد ذیل است:
- عوامل فيزيکي؛
- عوامل شيميایي؛
- عوامل مکانیکی و ارگونومی؛
- عوامل رواني؛
- عوامل زیستی.
1-1- عوامل فیزیکی:
سر و صدا، ارتعاش، روشنايي، گرما، رطوبت، سرما، حرارت و برودت، پرتوهاي يون‌ساز – غيريون‌ساز و فشار در این بخش قرار می‌گیرند.
عوامل فيزيكي محيط كار، دسته‌اي از عوامل موجود در محيط كار هستند كه با وضعيت فيزيكي محيط كار مرتبط است؛ مانند روشنايي كه به‌عنوان يك عامل فيزيكي در محيط‌هاي كار مطرح است و در صورتي كه شرايط توصيه شده و استاندارد آن رعايت نشود مي‌تواند به عاملي زيان‌آور در محيط‌هاي كار مبدل شود. هر کدام از عوامل ذکر شده با استفاده از دستگاه‌های خاص اندازه‌گیری شده و بعد از ارزیابی شاخص‌های مربوطه، درصورت نیاز به روش‌های مختلف مهندسی کنترل می‌شود [1و2].
عوامل فيزيكي محيط كار، دسته‌اي از عوامل موجود در محيط كار هستند كه با وضعيت فيزيكي محيط كار مرتبط است؛ مانند روشنايي كه به‌عنوان يك عامل فيزيكي در محيط‌هاي كار مطرح است و در صورتي كه شرايط توصيه شده و استاندارد آن رعايت نشود مي‌تواند به عاملي زيان‌آور در محيط‌هاي كار مبدل شود. هر کدام از عوامل ذکر شده با استفاده از دستگاه‌های خاص اندازه‌گیری شده و بعد از ارزیابی شاخص‌های مربوطه، درصورت نیاز به روش‌های مختلف مهندسی کنترل می‌شود [1و2].
2-1- عوامل شیمیایی:
عوامل شیمیایی از مهمترین عوامل زیان‌آور محیط کار است. کليه مواد اوليه، مواد خام، مواد واسطه و فرآورده‌هاي اصلي که در صنعت به کارمي‌روند يا توليد مي‌شوند، گرد و غباری که از راه تنفس، تماس با پوست یا راه‌های دیگر به انسان آسیب می‌رساند در این دسته قرار می‌گیرند.
این مواد که به شکل گاز، مایع یا جامد هستند ممکن است مصنوعی یا طبیعی بوده و دارای منشاء گیاهی، حیوانی یا سنتتیک باشند. زیان حاصل از آنها به نوع، راه ورود، مقدار و طول زمان بستگی دارد.
برخی از این مواد شیمیایی مایع خورنده و سوزاننده بوده و بعضی از مواد با اینکه مایع نیستند حتی به شکل توده‌های جامد می‌توانند ویژگی سوزانندگی یا خورندگی داشته باشند. مهمترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه است، گرد و غبار بوده که از طریق استنشاق وارد بدن می‌شود و اثرات خود را ظاهر می‌سازد.
اینها نیز با استفاده از دستگاه‌ها و وسایل خاص آزمایشگاهی نمونه‌برداری و آنالیز می‌شود و بعد از مقایسه با حدود مجاز پیشنهادی درصورت نیاز، با روش‌های مختلفی مورد کنترل قرار می‌گیرند [1و3].
این مواد که به شکل گاز، مایع یا جامد هستند ممکن است مصنوعی یا طبیعی بوده و دارای منشاء گیاهی، حیوانی یا سنتتیک باشند. زیان حاصل از آنها به نوع، راه ورود، مقدار و طول زمان بستگی دارد.
برخی از این مواد شیمیایی مایع خورنده و سوزاننده بوده و بعضی از مواد با اینکه مایع نیستند حتی به شکل توده‌های جامد می‌توانند ویژگی سوزانندگی یا خورندگی داشته باشند. مهمترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه است، گرد و غبار بوده که از طریق استنشاق وارد بدن می‌شود و اثرات خود را ظاهر می‌سازد.
اینها نیز با استفاده از دستگاه‌ها و وسایل خاص آزمایشگاهی نمونه‌برداری و آنالیز می‌شود و بعد از مقایسه با حدود مجاز پیشنهادی درصورت نیاز، با روش‌های مختلفی مورد کنترل قرار می‌گیرند [1و3].
3-1- عوامل ارگونومی و مکانیکی:
در بحث عوامل زیان‌آور ارگونومیکی هدف اصلی، کاهش صدمات و ناراحتی‌های اسکلتی – عضلانی و افزایش کارآیی و تولید سالم است که مباحثی مثل جابجایی و حمل بار، وضعيت نامطلوب بدن هنگام کار، بار و فشار کاری، ابزارهای دستی کار، چگونگی دسترسی به تجهیزات و دستگاه‌ها، چگونگی چیدمان دستگاه‌ها و تجهیزات، نشانگرها و کنترلگرهای دستگاه‌ها و غیره مطرح است.
در خصوص عوامل مکانیکی نیز ضربه، لرزش، سقوط، برخورد با اشیاء و تکان‌های شدید از خطرات این دسته عوامل محیطی تاثیرگذار بیان می‌شوند.
این دسته نیز نقش بسیار مهمی را در افزایش بازده و بهره‌وری افراد ایفا می‌کند [1و4].
در خصوص عوامل مکانیکی نیز ضربه، لرزش، سقوط، برخورد با اشیاء و تکان‌های شدید از خطرات این دسته عوامل محیطی تاثیرگذار بیان می‌شوند.
این دسته نیز نقش بسیار مهمی را در افزایش بازده و بهره‌وری افراد ایفا می‌کند [1و4].
4-1- عوامل روانی:
به‌طور کلی، کلیه عواملی که موجب بروز استرس‌ها و اختلالات روحی و روانی در محیط کار می‌شوند مثل شیفت و نوبت کاري، ساعات کار بيش از يک شيفت، بی‌علاقه بودن به کار، عدم احساس امنیت و یکنواختی محیط کار در این دسته‌بندی قرار دارند که مورد شناسایی و کنترل قرار می‌گیرند. بنا به اهمیت تأثیر عوامل روانی در میزان کارآیی و بهره‌وری افراد، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و صنعتی، روانشناسی کار از اهمیت خاصی به‌منظور افزایش مهارت‌ها، سطح کارآیی افراد و در نتیجه بهره‌وری، برخوردار است. در خصوص استرس‌های شغلی باید متذکر شد که به‌طور معمول زمانی اتفاق می‌افتند كه نیازهای شغلی با توانایی‌ها یا نیازهای كاركنان مطابق نباشند [1، 5، 6، 7، 8 و 9].
5-1- عوامل زیستی:
تمامی پاتوژن‌ها و عوامل بیماری‌زای میکروبی نظیر باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و ویبرویون‌ها و بالاخره بیماری‌های زیستی ناشی از آنها، از عوامل زیستی زیان‌آور هستند که مورد بررسی و کنترل قرار می‌گیرند [1و3].
2- خطرات ناشی از تاثیر عوامل محیطی و بیماری‌های شغلی ناشی از آنها:
1-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل فیزیکی:
یکی از جدی‌ترین خطرات شغلی، مواجهه با میزان بالای صدا در محیط کار است. واحد آزمایشگاه می‌تواند از مکان‌هایی با پتانسیل بالای سر و صدا باشد که علاوه بر اثرات صدا بر شنوایی و کاهش شنوایی، سر و صدا می‌تواند بر عملکرد سیستم قلبی – عروقی، غدد درون ریز، اعصاب و سایر اعمال فیزیولوژیکی تغییراتی را بوجود آورد که همه موارد فوق منجر به ایجاد واکنش‌های استرس عمومی می‌شوند.
از دیگر عوارض عوامل فیزیکی، پرتوهای لامپ‌های فلوئورسنت، لیزرها، پرتوهای ایکس و گاما در تجهیزات آزمایشگاهی هستند.
پرتوها از دیگر عوامل زیان بار مخاطرات فیزیکی بوده که بسیار حائز اهمیت هستند. پرتوها باعث آسیب رسانی به مراکز خون‌ساز، دستگاه گوارش، دستگاه اعصاب مرکزی، آسیب‌های پوستی و چشمی می‌شوند.
خطرات شرایط جوی نامناسب از جمله گرما و سرمای زیاد نیز جدی است. عوارض ناشی از گرما شامل گرمازدگی عمومی، شوک گرمایی، عوارض پوستی، کاهش تمرکز عصبی و عوارض ناشی از سرما شامل سرمازدگی موضعی، سرخی پوست و غیره هستند.
همچنین عوامل فیزیکی می‌تواند باعث مخاطرات پوستی و آسیب‌هایی همچون ضربه‌های مکانیکی (پارگی و قطع شدن، سایش، سوراخ شدن(، سوختگی ناشی از عوامل فیزیکی، گرما یا پرتوهای فرابنفش شود [1و10].
از دیگر عوارض عوامل فیزیکی، پرتوهای لامپ‌های فلوئورسنت، لیزرها، پرتوهای ایکس و گاما در تجهیزات آزمایشگاهی هستند.
پرتوها از دیگر عوامل زیان بار مخاطرات فیزیکی بوده که بسیار حائز اهمیت هستند. پرتوها باعث آسیب رسانی به مراکز خون‌ساز، دستگاه گوارش، دستگاه اعصاب مرکزی، آسیب‌های پوستی و چشمی می‌شوند.
خطرات شرایط جوی نامناسب از جمله گرما و سرمای زیاد نیز جدی است. عوارض ناشی از گرما شامل گرمازدگی عمومی، شوک گرمایی، عوارض پوستی، کاهش تمرکز عصبی و عوارض ناشی از سرما شامل سرمازدگی موضعی، سرخی پوست و غیره هستند.
همچنین عوامل فیزیکی می‌تواند باعث مخاطرات پوستی و آسیب‌هایی همچون ضربه‌های مکانیکی (پارگی و قطع شدن، سایش، سوراخ شدن(، سوختگی ناشی از عوامل فیزیکی، گرما یا پرتوهای فرابنفش شود [1و10].
2-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل شیمیایی:
در آزمایشگاه‌های شیمی و محیط‌هایی که حاوی مواد شیمیایی‌اند عواملی مانند مواد التهاب‌آور و محرک (آمونیاک، اسید کرومیک و اسید فلوئوریدریک)، مواد خفگی‌آور (دی اکسید و مونواکسیدکربن)، مواد بیهوشی‌آور و مخدر همچون هیدروکربن‌ها، سموم سیستمیک (بنزن، فلزات سنگین و شبه فلز)، مواد فیبروزدهنده یا حساسیت‌زا (سیلیس، آزبست و گرده گیاه) باعث ایجاد بیماری می‌شوند.
بیماری‌های ناشی از عوامل شیمیایی شامل عوارض پوستی ناشی از کار، عوارض دهان و دندان، عوارض گلو و حنجره، عوارض چشمی، عوارض استخوانی و مفصلی، عوارض خونی، عوارض عصبی، عوارض کبدی و کلیوی هستند [1و10].
بیماری‌های ناشی از عوامل شیمیایی شامل عوارض پوستی ناشی از کار، عوارض دهان و دندان، عوارض گلو و حنجره، عوارض چشمی، عوارض استخوانی و مفصلی، عوارض خونی، عوارض عصبی، عوارض کبدی و کلیوی هستند [1و10].
3-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل زیستی:
75 تا 85 درصد از بیماری‌های عفونی که منبع مشخصی برای آنها شناسایی نشده‌‌است را به آئروسل‌ها وابسته می‌دانند. آئروسل‌ها ذرات هوابرد حاوی قطرات اجسام و مواد ضد عفونی هستند که ممکن است از طرق مختلف مانند فوت کردن در پیپت‌ها تولید شوند. ذرات هوابرد کوچک بسیار سریع خشک شده و به‌صورت معلق در هوا برای مدت‌های طولانی باقی می‌مانند. این ذرات هنگام استنشاق می‌توانند به قسمت‌های عمیق ریه نفوذ کرده و باعث عفونت‌های زیادی شوند. ذرات بزرگ و سنگین به آهستگی روی سطوح آزمایشگاه و پوست کارکنان نشست می‌کند. این ذرات ممکن است از طریق مواد غذایی آلوده، پوست آلوده یا اشیائی که با چشم‌ها و یا دهان در تماس بوده‌اند، وارد بدن شوند.
عوارض و بیماری در این قسمت بیشتر به محیط کاری مرتبط است، به‌طور مثال، بيماري‌هاي ناشي از ويروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها که این بیماری‌ها مرتبط با محیط کار هستند [1و10].
عوارض و بیماری در این قسمت بیشتر به محیط کاری مرتبط است، به‌طور مثال، بيماري‌هاي ناشي از ويروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها که این بیماری‌ها مرتبط با محیط کار هستند [1و10].
4-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل ارگونومی:
هدف علم ارگونومی حذف یا کاهش مواجهه کارشناس با خطرات ارگونومیک است که باعث بیماری‌های اسکلتی – عضلانی مرتبط با کار می‌شوند. اختلالات اسکلتی – عضلانی یکی از بزرگترین مشکلات شغلی در کشورهای در حال توسعه است.
اختلالات اسکلتی – عضلانی مرتبط با کار، دارای خطر عوامل شغلی گوناگونی بوده که شامل موارد زیر است:
اختلالات اسکلتی – عضلانی مرتبط با کار، دارای خطر عوامل شغلی گوناگونی بوده که شامل موارد زیر است:
- پوسچر کاری؛
- نیروی اعمال شده در هنگام کار؛
- تکرار حرکات مفصلی؛
- عوامل فردی [1و10].
5-2- عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل روانی:
استرس یکی از مشکلات مهم و روزافزون بهداشت کار است و از نظر اقتصادی یکی از علل بازدارنده، محسوب می‌شود. اغلب ما، یك سوم اوقات شبانه‌روز خود را در محیط كار می‌گذرانیم، فشارهای كاری، تعارض‌ها و نومیدی‌ها مهمترین علت‌های فرسودگی جسمی و عاطفی هستند و بیماری و پیری زودرس نیز از عوارض آن است.
مواجهات فیزیکی، شیمیایی، شلوغی و مشکلات ارگونومیکی ممکن است به‌طور مستقل یا در کل با عنوان عامل استرس‌زا عمل کنند.
فشار كاری، نبود انگیزه كاری، ابهام نقش، تعارض نقش و اثرات عاطفی، روانی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از آنها بر ایجاد عوامل استرس‌زا تاثیر دارند.
از بیماری‌های جسمی مرتبط با استرس شغلی می‌توان به بیماری‌های قلبی عروقی، گوارش، پوستی و غیره اشاره کرد. از مشکلات رفتاری مرتبط با استرس، مصرف روزافزون مشروبات الکلی و مواد مخدر، رفتارهای ستیزجویانه در برابر همکاران و اعضای خانواده، خودداری از کار کردن و غیره است [1،10،11،12 و 13].
مواجهات فیزیکی، شیمیایی، شلوغی و مشکلات ارگونومیکی ممکن است به‌طور مستقل یا در کل با عنوان عامل استرس‌زا عمل کنند.
فشار كاری، نبود انگیزه كاری، ابهام نقش، تعارض نقش و اثرات عاطفی، روانی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از آنها بر ایجاد عوامل استرس‌زا تاثیر دارند.
از بیماری‌های جسمی مرتبط با استرس شغلی می‌توان به بیماری‌های قلبی عروقی، گوارش، پوستی و غیره اشاره کرد. از مشکلات رفتاری مرتبط با استرس، مصرف روزافزون مشروبات الکلی و مواد مخدر، رفتارهای ستیزجویانه در برابر همکاران و اعضای خانواده، خودداری از کار کردن و غیره است [1،10،11،12 و 13].
3- شناسایی عوامل محیطی و اقدامات کنترلی:
اولين و مهمترین اقدام در آزمایشگاه، شناسايي عوامل زيان‌آور محيط کار است. پس از آن، اندازه‌گيري و مقايسه آنها با استانداردها و اقدامات لازم براي كنترل و پيشگيري از تأثير آن عوامل بعمل مي‌آيد.
اندازه‌گيري‌ها معمولا به دو صورت محيطي و فردی انجام مي‌شوند. لازم به توضيح است كه اندازه‌گيري با اهداف گوناگوني مانند تعيين ميزان خطر و تاثیرگذاری آن روی نتایج، تعيين افراد در معرض محل‌هاي آلوده و بالاخره تعيين كارايي اقدامات كنترلي بكار رفته و يا موجود در محيط انجام می‌پذيرد.
اندازه‌گيري‌ها معمولا به دو صورت محيطي و فردی انجام مي‌شوند. لازم به توضيح است كه اندازه‌گيري با اهداف گوناگوني مانند تعيين ميزان خطر و تاثیرگذاری آن روی نتایج، تعيين افراد در معرض محل‌هاي آلوده و بالاخره تعيين كارايي اقدامات كنترلي بكار رفته و يا موجود در محيط انجام می‌پذيرد.
1-3- اقدامات کنترلی عوامل فیزیکی زیان‌آور:
از آنجا كه عوامل فیزیکی موثر بر كار زیاد هستند و این عوامل بر ایمنی محیط كار افراد تاثیر دارند لذا این عوامل، به‌طور جدی مورد مطالعه قرار می‌گیرند. به‌طور مثال، در بحث عامل روشنایی، هر اندازه میزان نور مناسب‌تر باشد، عملكرد كاركنان به همان اندازه بهتر خواهد بود.
در ارتباط با اثر سر و صدا بر كاركنان و پیامدهای آن گفته می‌شود كه ناشنوایی یا سنگینی گوش حاصل از سر و صدا قابل جبران نیست. افرادی كه در محیط‌های پر سر و صدا كار می‌كنند، زود خسته می‌شوند و نسبت به یكدیگر حالت پرخاشگری پیدا می‌كنند. درصورت احساس سنگینی گوش، باید بلافاصله به پزشك مراجعه كرد و اجازه نداد بخش مهمی از كیفیت زندگی از دست برود. استفاده از گوشی‌های حفاظتی به‌منظور کاهش صدا توصیه شده‌است، همچنین باید تا حد امکان از طریق روش‌های ساده همچون تعمیر دستگاه‌ها و تعویض قطعات معیوب باعث کاهش عوارض سوء شد.
به‌منظور حفاظت در برابر پرتوها راهکارهایی از جمله: کاهش زمان مواجهه با پرتو، افزایش فاصله فرد تا منبع تولید پرتو، حفاظ‌گذاری بین منبع تولید پرتو و فرد پیشنهاد شده‌است. درجه حرارت شدید، عامل دیگری است که بر عملكرد شغلی و سلامت افراد و همچنین بر عملكرد شناختی، جسمی و ادراكی افراد اثر منفی می‌گذارد. زمانی كه فعالیت متصدی شغلی مداوم باشد، درجه حرارت موثر می‌تواند بیشترین اثر را بر عملكرد شغلی افراد داشته باشد، لذا برای کنترل می‌توان از سیستم تهویه مطبوع در آزمایشگاه استفاده نمود و یا از کارکنان بومی که با گرما و سرما سازگاری دارند، استفاده کرد همچنین استفاده از وسایل حفاظتی در شرایط مخصوص توصیه می‌شود [1و14].
در ارتباط با اثر سر و صدا بر كاركنان و پیامدهای آن گفته می‌شود كه ناشنوایی یا سنگینی گوش حاصل از سر و صدا قابل جبران نیست. افرادی كه در محیط‌های پر سر و صدا كار می‌كنند، زود خسته می‌شوند و نسبت به یكدیگر حالت پرخاشگری پیدا می‌كنند. درصورت احساس سنگینی گوش، باید بلافاصله به پزشك مراجعه كرد و اجازه نداد بخش مهمی از كیفیت زندگی از دست برود. استفاده از گوشی‌های حفاظتی به‌منظور کاهش صدا توصیه شده‌است، همچنین باید تا حد امکان از طریق روش‌های ساده همچون تعمیر دستگاه‌ها و تعویض قطعات معیوب باعث کاهش عوارض سوء شد.
به‌منظور حفاظت در برابر پرتوها راهکارهایی از جمله: کاهش زمان مواجهه با پرتو، افزایش فاصله فرد تا منبع تولید پرتو، حفاظ‌گذاری بین منبع تولید پرتو و فرد پیشنهاد شده‌است. درجه حرارت شدید، عامل دیگری است که بر عملكرد شغلی و سلامت افراد و همچنین بر عملكرد شناختی، جسمی و ادراكی افراد اثر منفی می‌گذارد. زمانی كه فعالیت متصدی شغلی مداوم باشد، درجه حرارت موثر می‌تواند بیشترین اثر را بر عملكرد شغلی افراد داشته باشد، لذا برای کنترل می‌توان از سیستم تهویه مطبوع در آزمایشگاه استفاده نمود و یا از کارکنان بومی که با گرما و سرما سازگاری دارند، استفاده کرد همچنین استفاده از وسایل حفاظتی در شرایط مخصوص توصیه می‌شود [1و14].
2-3- اقدامات کنترلی عوامل شیمیایی زیان‌آور:
آگاهي از خطرات ناشي از مواد شيميايي و چگونگی پيشگيري از اين خطرات اهميت زيادي دارد. مراکز علمی و تحقیقاتی در سطح جهان طی سال‌ها عوارض ناشی از مواد شیمیایی را در غلظت‌های گوناگون بررسی کرده و در این راستا جداولی را تهیه کرده‌اند که براساس آنها حد مجاز تماس با آلاینده‌ها بیان شده‌است. از این رو، تهیه فهرست مواد شیمیایی موجود و اطلاعات لازم در خصوص سمیت آنها و تجزیه و تحلیل و مقایسه آنها با استانداردها انجام می‌شود.
به‌طور کلی، اقدامات کنترلی عوامل شیمیایی زیان‌آور به دو دسته تقسیم می‌شوند: اقدامات کنترلی محیطی و اقدامات کنترلی فردی.
اقدامات کنترلی محیطی از طریق رعایت عواملی همچون حذف یا کاهش آلاینده در محل تولید (متوقف کردن فرآیند، جایگزینی مواد، تغییر فرآیند تولید و غیره.)، جداسازی (سیستم‌های بسته، محصور کردن، دیواره‌های جداکننده، فاصله و زمان)، تهویه (عمومی و موضعی) و غیره انجام‌پذیر است.
اقدامات کنترلی فردی با رعایت روش انجام کار، وسایل حفاظت فردی، کاهش زمان کار، بهداشت فردی و سایر اقدامات مقدور است [1و14].
به‌طور کلی، اقدامات کنترلی عوامل شیمیایی زیان‌آور به دو دسته تقسیم می‌شوند: اقدامات کنترلی محیطی و اقدامات کنترلی فردی.
اقدامات کنترلی محیطی از طریق رعایت عواملی همچون حذف یا کاهش آلاینده در محل تولید (متوقف کردن فرآیند، جایگزینی مواد، تغییر فرآیند تولید و غیره.)، جداسازی (سیستم‌های بسته، محصور کردن، دیواره‌های جداکننده، فاصله و زمان)، تهویه (عمومی و موضعی) و غیره انجام‌پذیر است.
اقدامات کنترلی فردی با رعایت روش انجام کار، وسایل حفاظت فردی، کاهش زمان کار، بهداشت فردی و سایر اقدامات مقدور است [1و14].
3-3- اقدامات کنترلی عوامل زیستی زیان‌آور:
براي پيشگيري عمومي باید اقداماتی از قبیل خشک کردن پیپت‌ها به جای فوت کردن آنها، استفاده از پیپت‌های سرنگدار هنگام کشیدن مایع از داخل ظروف و غیره را رعایت نمود و در حوزه عمومی، براي پيشگيري باید اقداماتی از جمله استفاده از تهويه مناسب، چک کردن سیستم بدن کارشناسان و انجام واکسیناسیون، استفاده از لباس‌ها و دستكش‌هاي حفاظتي را مدنظر قرار داد [1و14].
4-3- اقدامات کنترلی عوامل ارگونومی زیان‌آور:
روش‌های گوناگونی وجود دارد که به کمک آنها می‌توان مشاغلی را که خطر ابتلا به عوارض ناشی از عوامل ارگونومی در آنها وجود دارد، شناسایی نمود. در اين روش‌ها براي آناليز پوسچرهاي كاري، هر بخش اصلي بدن براساس ميزان جابجايي از وضعيت طبيعي‌اش ارزيابي مي‌شود. بدين ترتيب كه مطابق با افزايش ميزان انحراف آن بخش از وضعيت طبيعي‌اش عددي به‌عنوان كد پوسچر به آن اختصاص مي‌يابد. پس از تركيب كدهاي به‌دست آمده براي بخش‌هاي مختلف بدن و برآورد نيروهاي خارجي و ماهيچه‌اي از طريق جداول مربوطه، مقدار كد نهايي كه بيان كننده شدت مخاطره پوسچر و سطح اضطراري بودن اصلاحات است، تعيين مي‌شود. اين نمره نهايي، ميزان احتمال خطر را نشان مي‌دهد و بايد توسط درجات عملكرد توصيه شده در جداول مورد ارزيابي قرار گيرد [1و14].
5-3- اقدامات کنترلی عوامل روانی زیان‌آور:
ارتقای بهداشت روانی محیط كار به‌عنوان یكی از مهمترین ابعاد توسعه و به‌سازی منابع انسانی در سازمان‌ها، اذهان بسیاری را در كشورها متوجه خود كرده است. برای پیشرفت و رشد كشور در همه زمینه‌ها ابتدا باید از نیروی انسانی سالم و متفكر و خلاق استفاده كرد زیرا استفاده از نیروی‌های سالم جسمی و فكری در مؤسسات اقتصادی، خدماتی، آموزشی و صنعتی در بالا بردن سطح بهره‌وری تأثیر بسزایی دارد. داشتن نگرش صحيح برخورد با عوامل استرس‌زا مانند نوبت كاري و آموزش مقابله صحیح كاركنان برای رفع عوامل استرس‌زا باعث جلوگيري از هرز رفتن سرمايه و افزايش بهره‌وري مي‌شود؛ زيرا عدم رضايت‌مندي در محیط کار در برابر عوامل مختلف از جمله عدم انطباق در بين نوبت کار کاركنان سبب افزايش ميزان غيبت از كار و تغيير شغل مي‌شود.
نمونه‌هایی از كاهش استرس‌های شغلی در محیط كار كه مورد توجه قرار دارد و صاحب نظران بر آن تأكید دارند عبارتند از:
نمونه‌هایی از كاهش استرس‌های شغلی در محیط كار كه مورد توجه قرار دارد و صاحب نظران بر آن تأكید دارند عبارتند از:
- كارمندان یا كاركنان آن دارای وظایف مشخص باشند؛
- مدیر به علوم مرتبط با مدیریت آشنایی كافی داشته و دارای تجربه كافی در امر مدیریت باشد؛
- شرایط فیزیكی محیط برای انجام كار مساعد باشد؛
- محیط كار دارای فضای روانی مناسبی بوده، یك محیط دوستانه که احترام متقابل برآن حاكم باشد؛
- در برنامه آموزشی خاص مدیران نسبت به تغییرات كیفی بیش از تغییرات كمی توجه شود؛
- انجام وظایف و محول كردن كارها به كاركنان مطابق توان و استعداد آنان صورت گیرد؛
- در میزان كار و ساعات انجام كار، همه جوانب انسانی و محیط فیزیكی را در نظر گیرد؛
- فرصت برای استراحت، تفریح، مصاحبت و غیره در برنامه كاری سازمان گنجانده شود؛
- ملاك‌های قابل قبول و به دور از سلایق شخصی را برای ارتقا و ترفیع كاركنان در نظر گیرند.
با توجه به وضع كاركنان كه دچار فرسودگی شغلی، فشار روانی و غیره می‌شوند به نظر می‌رسد كاركنان در سازمان‌ها و ادارات در صورتی به خلاقیت می‌رسند كه از نظر روانی احساس امنیت و از نظر معیشتی احساس بی‌نیازی نمایند، در ضمن مدیران متخصص آنها را هدایت كنند [1و15].
نتیجه‌گیری:
انسان مکلف است با بهره‌گیری از اطلاعات قابل اعتماد خطرات تاثیرگذار در محیط آزمایشگاهی را شناسایی نماید و راهکارهایی صحیح به‌منظور جلوگیری از عوارض سوء به لحاظ حفظ جان و سلامت نیروی کار و ارائه نتایج صحیح آزمون‌ها پیشنهاد دهد.
اندازه‌گیری و تعیین عوامل زیان‌آور موثر بر شرایط آزمایشگاهی باید سالیانه انجام گیرد مگر در مواردی که شرایط اندازه‌گیری تغییر نکرده باشد.
در اندازه‌گیری و تعیین عوامل زیان‌آور باید ميزان مواجهه شاغلين با عوامل زيان‌آور، تعيين منابع اصلي انتشار آلاينده، وضعيت توزيع آلاينده از نظر زماني و مكاني، كنترل آلاينده و تعيين ميزان موثر بودن روش‌هاي كنترل آلاينده بررسی شود تا بدین طریق تأمين، نگهداري و بالا بردن سلامت جسماني، رواني و اجتماعي كاركنان و در نتیجه آن درستی نتایج آزمون‌ها بدست آید.
اندازه‌گیری و تعیین عوامل زیان‌آور موثر بر شرایط آزمایشگاهی باید سالیانه انجام گیرد مگر در مواردی که شرایط اندازه‌گیری تغییر نکرده باشد.
در اندازه‌گیری و تعیین عوامل زیان‌آور باید ميزان مواجهه شاغلين با عوامل زيان‌آور، تعيين منابع اصلي انتشار آلاينده، وضعيت توزيع آلاينده از نظر زماني و مكاني، كنترل آلاينده و تعيين ميزان موثر بودن روش‌هاي كنترل آلاينده بررسی شود تا بدین طریق تأمين، نگهداري و بالا بردن سلامت جسماني، رواني و اجتماعي كاركنان و در نتیجه آن درستی نتایج آزمون‌ها بدست آید.
منابـــع و مراجــــع
۱ – راهنمای کاربردی مخاطرات – ایمنی و بهداشت در امور پژوهشی و آزمایشگاهی، جلد اول آشنایی با انواع مخاطرات و ارگونومی در آزمایشگاه، دکتر نیما پورنگ، مهندس مهرناز بنی اعمام.
۲ – وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت سلامت، مرکز سلامت محیط و کار (بسته آموزشی روشنایی در محیط کار)، مهندس میرمسیح مسلمی عقیلی (B.A, B.Sc, M.s.p.h)، مهندس حمید اقتصادی (B.Sc)، کارشناسان مرکز سلامت محیط و کار، 1387.
۳ – مخاطرات شغلی و بیماری‌های ناشی از آنها در کارکنان واحد آزمایشگاه، مریم قنبری، کارشناس بهداشت حرفه‌ای، تایید کننده: واحد بهبود کیفیت بیمارستان آیت‌الله خوانساری.
۴ – شناسایی و تعیین هدف اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور محیط کار، واحد بهداشت حرفه‌ای مرکز بهداشت استان قم بهار 1392.
۵ – شناسایی ارزیابی و کنترل عوامل زیان‌آور محیط کار، مهناز روشن روان، کارشناس بهداشت حرفه‌ای شهرستان سرپل ذهاب، پاییز 1389.
۶ – اصول روانشناسی، مان، نرمان ل. ترجمه محمود ساعتچی، موسسه انتشارات امیركبیر، 1387
۷ – روانشناسی در كار، سازمان و مدیریت، انتشارات مركز آموزش مدیریت دولتی، تهران، محمود ساعتچی،1370.
۸ – روانشناسی كار، انتشارات نشر ویرایش، تهران، محمود ساعتچی، 1381.
۹ – بهداشت روانی، انتشارات ارسباران، تهران، حمزه گنجی، 1376.
۱۰ – روانشناسی كار، انتشارات ارسباران، تهران، حمزه گنجی، 1381.
۱۱ – نوبتکاري، پيام ايمني، سال سوم، شماره9. ص46-52، عبداله دادور، 1383.
۱۲ – نوبتکاري از ديدگاه ارگونومي و بيوريتمولوژي. روش سال هشتم. شماره 50. ص 37-39، محمدعلي مجیدیان، 1379.
۱۳ – Kumar, atanu et al. Shift Work: ConsequencesManagement. Current Science. vol 1, 10. 2001
۱۴ – Suzuki, kenshu et al. mental health status, shifts work,occupational accidents among hospital nurses in Japan. Occupational Health. Pp.448-454. 2004
۱۵ – Shift Work: consequencemanagement current science, Vol 81, No1,July 2001
