معرفی اتحادیه بین‌المللی تایید صلاحیت آزمایشگاهی

اعتباردهي و تاييد صلاحيت، قابل تفويض نيست، در واقع یکی از كاركردهای اصلی ارزيابي صلاحیت، تضمين تبادل شرافت‌مندانه كالا و خدمات است که وسيله‌‌اي معتبر براي اثبات ادعاي كيفيت عملكرد و ساير عناصر مرتبط به حساب می‌آید. تكوين فرايند ارزيابي انطباق و پس از آن صدور گواهي ثبت نیز به همین دلیل شكل گرفته است و جهان به طرفی حرکت می‌کند که گواهی صادر شده در هر زمینه، از اعتبار جهانی یکسانی برخوردار باشد. امروزه كشورهاي مختلف به‌‌منظور ايفاي نقش موثر در فعاليت‌هاي بين‌المللي، پذيرش گواهي‌نامه صادر شده از كشورهاي خود و همچنین حصول اطمينان از صحت فعاليت موسسه‌های ارزيابي انطباق و واگذاري بخشي از تصدي‌‌ها به اين موسسه‌ها، نهادهاي ملي اعتباردهي و تایید صلاحیت را ایجاد و مستقر می‌کنند [1و3].
در این راستا، روش‌هایی برای اجرای صحیح انجام آزمون و استفاده از دستگاه‌های آزمایشگاهی تدوین شد که امروزه به‌عنوان «استاندارد» از آن نام برده می‌شود. استانداردها دستورالعمل‌هایی هستند که روش انجام یک کار و یا ویژگی‌های لازم برای یک محصول را بیان می‌کنند [2].
یک آزمایشگاه و یا شرکت بازرسی به‌منظور دریافت اعتبارنامه‌ی تأیید صلاحیت انجام آزمون، باید الزامات ذکر شده در استاندارد مذکور را پیاده‌سازی کند و سپس توسط یک مرجع تأیید صلاحیت، مورد ارزیابی قرار گیرد [2].
مراجع تأیید صلاحیت، سازمان‌هایی مستقل از متقاضیان دریافت اعتبارنامه هستند که به آنها AB نیز گفته می‌شود. اعتبار چنین سازمان‌هایی می‌تواند هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی؛ کسب شده باشد.
امروزه كشورهاي مختلف به‌‌منظور ايفاي نقش موثر در فعاليت‌هاي بين‌المللي و پذيرش گواهي‌نامه‌های صادر شده از كشورهاي خود نهادهاي ملي اعتباردهي را مستقر می‌کنند که این مساله فرايند الحاق کشورهای مختلف به سازمان تجارت جهانی، گرايش به ‌اجراي استانداردهاي بين‌المللي و ايجاد اعتماد متقابل در تجارت را بيشتر کرده است.
شرط ورود به بازارهای بین‌المللی برای بسیاری از آزمایشگاه‌ها (و به دنبال آن پژوهشگران و تولید کنندگان) استفاده از یک اعتبارنامه معتبر جهانی یا دریافت خدمات از یک شرکت یا سازمان دارای اینگونه اعتبارنامه‌ها است [1و3].
هر نهاد اعتبار دهنده به آزمایشگاه‌ها یا شرکت‌های بازرسی در هر کشور، برای به‌دست آوردن اعتبار بین‌المللی، باید به عضویت کامل «اتحادیه بین‌المللی اعتباردهی» پذیرفته شود. برای این منظور، سازمان متقاضی باید الزامات استاندارد بین‌المللی ISO/IEC17011 را در سازمان خود پیاده کند و سپس توسط سازمان‌هایی که قبلا این اعتبارنامه را دریافت کرده‌اند که در اصطلاح همتراز هستند، ارزیابی شود. به طور معمول سعی می‌شود این سازمان‌ها از حوزه‌های اقتصادی متنوع و پراکنده در دنیا انتخاب شود تا اعتبارنامه دریافت شده از نظر کاربرد در حوزه تجارت سطح گسترده‌تری از کشورها را پوشش دهد [1و3].
پس از تأیید ارزیابی از طرف سازمان ILAC، عضویت کامل در این سازمان اعلام می‌شود و توافقنامه‌ای را امضاء می‌کنند که پذیرش محصولات و خدمات را در گذر از مرزهای بین‌المللی تسهیل می‌کند و در نهایت هدف از آن، به‌وجود آوردن چهارچوبی برای حمایت تجارت بین‌المللی از طریق حذف موانع فنی است [1].
توافقنامه‌های امضاء شده ILAC موانع و خطرهای فنی تجارت مانند بازرسی و آزمون محصول در ورود به بازارهای اقتصادی جدید را کاهش می‌دهد.
مزایای عضویت کامل (قطعی) در ILAC برای هر کشور برای هر یک از ذینفعان آن شامل موارد زیر است:

برای دولت: برای دولت‌ها یک چهارچوب معتبر و از لحاظ فنی قابل اتکا ایجاد می‌کند که به توسعه بیشتر و افزایش تجارت و همکاری‌های اقتصادی دو و چند جانبه بین دولت‌ها می‌انجامد. در بلند مدت هدف از آن، به رسمیت شناختن کامل خدمات شرکت‌های بازرسی و آزمایشگاه‌های تایید صلاحیت شده و نتایج آنها توسط شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی توسط کشورهای دیگر است. در این روش، هدف تجارت آزاد مبنی بر سهولت، سرعت، قابلیت اطمینان و کاهش هزینه‌ها تامین می‌شود [3].

برای سازمان‌های نظارتی و کنترل کننده: در حقیقت توافق‌نامه ILAC «مهر انطباق» به رسمیت شناخته شده بین‌المللی بوده که برای نشان دادن تطابق با استانداردها، قوانین و الزامات بین‌المللی است. به تبع آن، خطر تصمیم‌گیری و نتیجه‌گیری براساس نتایج قابل اطمینان برای سیستم‌ها و سازمان‌های نظارتی کاهش خواهد یافت. همچنین از فعالیت‌های آزمون، کالیبراسیون و بازرسی مکرر برای تایید و پذیرش محصول و تکرار آزمون‌ها و بازرسی‌ها توسط نهادهای نظارتی موجود در کشور و بین کشورها با پذیرش داده‌های نتایج آزمون و بازرسی توسط یک سازمان تایید صلاحیت شده جلوگیری به عمل آمده، ضمن کاهش زمان و تسهیل تجارت و نظارت، در هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی قابل توجهی خواهد شد. این عضویت باعث ارتقاء سازمان‌های نظارتی و کنترل کننده براساس الزامات استانداردهای بین‌المللی و در نتیجه توسعه کمی و کیفی آنها خواهد شد [3].
تایید صلاحیت و توافق‌نامه‌های ILAC به‌طور مشترک به سازمان‌های نظارتی دولتی و خصوصی کمک می‌کنند که افق، مسئولیت‌ها و برنامه‌های خود را براساس یک سیستم جهانی پذیرفته شده و همچنین براساس پذیرش نتایج آزمون و گزارش‌های بازرسی معتبر توسعه دهند [3].

برای کاربران صنعتی: به‌طور یقین تجارت، وابستگی زیادی به داده‌های آزمون، کالیبراسیون و بازرسی دارد. همچنین درستی نتایج آزمون، کالیبراسیون و بازرسی اعتماد بیشتری را برای فروشنده، محقق یا خریدار ایجاد می‌کند. این فرایند به ویژه در زمانی که خدمات آزمون از شرکت‌هایی غیر تولیدکننده یا محقق دریافت می‌شود (به ویژه در کشوری دیگر)، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. الزامات استانداردهای مرتبط با فعالیت ILAC و فرایندها و الزامات اعضاء این سازمان دسترسی به آزمایشگاه‌ها و شرکت‌های بازرسی معتبر و معتمد، دامنه فعالیت و مورد صلاحیت آنها و اطمینان از درستی نتایج آنها را تسهیل می‌کند [3].

برای تولیدکنندگان: توافق‌نامه‌های ILAC تضمین‌کننده صرفه‌جویی قابل توجهی در کسب و کارهای تولیدی هستند. تولیدکنندگان می‌توانند به جای تحمل هزینه‌های ایجاد و مدیریت واحدهای داخلی آزمایشگاهی و کنترلی برای تایید کیفیت و بررسی انطباق با استانداردهای ملی و بین‌المللی محصولات خود از طریق آزمون، کالیبراسیون و نتایج بازرسی، این خدمات را از طریق انتخاب خدمات دهندگان معتبر بین‌المللی تایید صلاحیت شده در سطح کشور و یا سایر کشورهای امضاء کننده توافق‌نامه ILAC تامین کنند. این روش علاوه بر کاهش هزینه، باعث افزایش کیفیت و قابلیت اطمینان محصولات شده و از سویی از خدمات به‌صورت تخصصی و با سرعت بیشتری بهره‌برداری خواهد شد. از سویی دیگر، دسترسی تولیدکنندگان و ورود محصولات آنها را به بازارها و حوزه‌های اقتصادی دامنه توافق‌نامه ILAC را تامین، تسریع و تسهیل می‌کند [3].

برای مصرف‌کنندگان: توافق‌نامه عضویت ILAC قابلیت اعتماد عمومی را برای مردم و مصرف‌کنندگان محصولات و کالاها و خدمات آزمون، کالیبراسیون و بازرسی (محققین و دانشجویان) فراهم می‌کند. با علم بر اینکه نتایج از یک سازمان تایید صلاحیت شده و معتبر بین‌المللی حاصل می‌شود، مصرف‌کنندگان می‌توانند به نتایج آن استناد و اعتماد کنند. این ویژگی به‌خصوص در حوزه استانداردهای آزمایشگاه‌های تشخیص طبی (ISO 15189) با توجه به ارتباط مستقیم کیفیت و درستی نتایج با سلامت ملموس‌تر است، لذا در جلب اطمینان مشتریان و کادر پزشکی و درمانی و در نهایت جذب مشتریان در این سازمان‌ها تاثیر به‌سزایی خواهد داشت [3].
ILAC براساس الگوی توافق‌نامه عضویت خود، توافق‌نامه‌های منطقه‌ای را براساس حوزه‌های اقتصادی و جغرافیایی برنامه‌ریزی و توسعه آنها را پیگیری می‌کند. این همکاری‌های منطقه در قالب «اتحادیه همکاری منطقه‌ای» ایجاد، مدیریت و اجرا می‌شوند. هدف از این فعالیت، امضای توافق‌نامه‌ها در منطقه فعالیت هر کشور و توسعه آن به مناطق دیگر است (هر توافق‌نامه براساس اولویت‌ها، ساختار و الزامات هر منطقه دارای ویژگی‌های خاصی است اما اصل و چارچوب آن مطابق الزامات و اصول توافق‌نامه ILAC و زیر نظر آن است) این روش، فرایند پذیرش متقابل و توسعه را تسریع و تسهیل می‌کند [3].
به نوبه خود هر اتحادیه همکاری منطقه‌ای که می‌خواهد توسط ILAC به رسمیت شناخته شود، باید الزامات و روش‌های اجرایی آن را رعایت کرده و بپذیرد. همچنین باید ارزیابی‌های معمول توسط اعضاء دیگر اتحادیه‌های همکاری منطقه‌ای و سازمان ILAC را بپذیرد [3].
تاکنون اتحادیه همکاری‌های اروپایی برای اعتباربخشی، اتحادیه همکاری اعتباربخشی آزمایشگاهی آسیا و اقیانوسیه و اتحادیه همکاری اعتباربخشی بین آمریکایی توسط سازمان ILAC به‌عنوان اتحادیه‌های منطقه‌ای به رسمیت شناخته شده‌اند. این به آن معنا است که ترتیب‌های به رسمیت شناخته شدن متقابل براساس امضاء توافقنامه‌های همترازی و روش‌های ارزیابی توسط EA, APLAC, IAAC به‌عنوان همکار در ارزیابی سازمان ILAC مورد تایید بوده و صلاحیت لازم در حفظ و مدیریت توافقنامه‌های همترازی در این اتحادیه‌ها وجود دارد. اتحادیه‌های همکاری منطقه‌ای به رسمیت شناخته شده هر 4 سال یکبار برای کنترل و تمدید اعتباربخشی مجدد، از طرف ILAC ارزیابی می‌شوند.
ABهایی که دارای عضویت وابسته در سازمان ILAC باشند و در یکی از اتحادیه‌های همکاری منطقه‌ای توافقنامه همترازی را امضاء کنند به‌طور خودکار واجد شرایط لازم برای امضاء توافقنامه ILAC خواهند شد [3].
جامعه توسعه کشورهای جنوب آفریقا در اعتباربخشی اتحادیه همکاری‌های اعتباربخشی کشورهای عربی و اتحادیه همکاری‌های اعتباربخشی کشورهای آفریقایی در روند توسعه توافقنامه‌های مربوط به خود و استقرار الزامات سازمان ILAC و توسعه روش‌های ارزیابی خود هستند تا آمادگی لازم را برای ارزیابی و اعتباربخشی توسط سازمان ILAC به‌عنوان یک اتحادیه همکاری منطقه‌ای به‌دست آورند. پراکندگی جغرافیایی اتحادیه‌های همکاری در شکل (1) ارائه شده‌است [3].