آشنایی با مدارهای چاپی الکترونیکی
- مقدمه
- انواع مدارهای چاپی الکترونیکی
- تاریخچه
- کاربردهای مدارهای چاپی الکترونیکی
- روشهای مختلف چاپ مدارات الکترونیکی
- بررسی نوآوریهای اخیر در تولید مدارات چاپی الکترونیکی
- نتیجهگیری
1- مقدمه:
2- انواع مدارهای چاپی الکترونیکی:
2-1- مدارهای یک لایه:
2-2- مدارهای دو لایه:
2-3- مدارهای چند لایه:
4-2- مدارهای منعطف:
3- تاریخچه:
4- کاربردهای مدارهای چاپی الکترونیکی:
۱- سیستمهای کنترلی: مدارهای چاپی الکترونیکی برای کنترل ماشین آلات، دستگاههای اندازهگیری، دستگاههای خودرو و دستگاههای پزشکی مورد استفاده قرار میگیرند.
۲- صنایع مخابراتی: مدارهای چاپی الکترونیکی در ارتباطات بیسیم، دستگاههای مخابراتی، مودمها و دستگاههای ارتباطی دیگر مورد استفاده قرار میگیرند.[12] ۳ – صنایع خودرو: مدارهای چاپی الکترونیکی در خودروهای مدرن برای کنترل سیستمهای برقی، الکترونیکی و مکانیکی مورد استفاده قرار میگیرند.
۴- صنایع پزشکی: مدارهای چاپی الکترونیکی در دستگاههای پزشکی مانند مانیتورینگ قلب، تجهیزات تصویربرداری، دستگاههای تشخیصی و درمانی و دستگاههای دیگر مورد استفاده قرار میگیرند.
۵- صنایع فضایی: مدارهای چاپی الکترونیکی در صنایع فضایی برای کنترل سیستمهای فضایی و موشکهای راه دور مورد استفاده قرار میگیرند.
۶- صنایع الکترونیکی: مدارهای چاپی الکترونیکی در تولید محصولات الکترونیکی مانند تلویزیونها، رادیوها، کامپیوترها، تجهیزات جانبی و دستگاههای دیگر مورد استفاده قرار میگیرند.
5- روشهای مختلف چاپ مدارات الکترونیکی:
5-1- چاپ مدارات الکترونیکی به روش اتو:
سپس مسیرهایی که باید از بین برود را با استفاده از یک اسید (مانند اسید نیتریک) از روی صفحه مسی حذف میکنیم. به این صورت که برد را در محلول اسیدی قرار داده تا قسمت های اضافه کاملا خورده شود .پس از حذف تمام نواحی مسی اضافی، فقط بخشهای مسی که باقی مانده و به هم متصل شدهاند، نمایان میشوند و یک مدار الکترونیکی کامل ساخته شده است. شکل 5 تصویر مرحله چاپ با اتو و کار با اسید را نمایش میدهد.
این روش برای ساخت مدارات الکترونیکی با پیچیدگی کمتر و حجم کمتر مناسب است، زیرا برای پرینت کردن مدارهای الکترونیکی پیچیده با این روش، نیاز به دقت بسیار زیاد و برش دقیق تراشها و همچنین برش کامل صفحه مسی برای حذف ناحیههای اضافی وجود دارد.
سپس، باید نقاط اتصال مدار الکترونیکی را با استفاده از لحیم کاری یا روشهای دیگری که برای اتصال مدارهای الکترونیکی استفاده میشود، بهم وصل کنیم. پس از اتصال نقاط، میتوان مدار الکترونیکی را تست کرد و در صورت نیاز به تعدیل و اصلاح مدار، به همان روش باز طراحی و ساخت آن را تکرار کرد.
برای ساخت مدارات الکترونیکی با پیچیدگی بالاتر مانند پردازندهها و حافظههای اطلاعاتی، این روش مناسب نیست و بهتر است از روشهای دیگری مانند فرایند تولید سهبعدی یا تولید مدارات با استفاده از فرایندهای فوتولیتوگرافی و ماشینکاری CNC استفاده کرد.
در کل، روش چاپ مدارات الکترونی با استفاده از اتو یکی از روشهای سنتی و ارزان برای ساخت مدارات الکترونیکی است، اما نیاز به تجربه، دقت و دانش کافی در استفاده از مواد شیمیایی و لوازم حفاظتی دارد[13-15].
5-2-چاپ مدارات الکترونیکی به روش لیتوگرافی:
این روش یکی از روشهای پر استفاده در صنایع الکترونیک می باشد .روش فوتولیتوگرافی یک روش تولید مدارهای الکترونیکی برای انتقال شماتیک مدارات به مدارهای فیزیکی است. این روش یکی از متدهای رایج برای ساخت مدارهای الکترونیکی است که در آن از ترکیب تکنولوژی نوری و شیمیایی برای ساخت مدارهای الکترونیکی استفاده میشود. در این روش، ابتدا یک لایه تاریک از مواد حساس به نور بر روی PCB ایجاد میشود و سپس یک طرح به آن اعمال میشود. در نهایت، نور به لایه حساس به نور تابیده شده و باعث ایجاد الگوی الکترونیکی بر روی سطح ماده میگردد. روش فوتولیتوگرافی شامل مراحل زیر است:
طراحی مدار: ابتدا مدار الکترونیکی به وسیله نرمافزار طراحی شده و به شکل یک فایل تصویری در فرمت قابل قبول برای تولید تراشه مانند GDSII ذخیره میشود.
تولید ماسک: فایل تصویری مدار به عنوان یک الگوی بسیار دقیق بر روی یک ماسک تولید میشود. ماسک به عنوان یک قالب نقشه مدار برای تولید تراشه الکترونیکی استفاده میشود.
پوشش فیلم: روی تراشه یک لایه نازک فیلم رزینی پوشش داده میشود. سپس ماسک روی تراشه قرار داده میشود و نور مرئی از روی آن عبور میکند.
توالی نورپردازی: در این مرحله، نور از روی ماسک توسط پرتو نورUV گذرانده میشود و تصویر مدار بر روی لایه فیلم تراشه الکترونیکی شکل میگیرد.
الکتروشیمی: پس از تشکیل الگوی مدار بر روی فیلم، تراشه به در محلول اسید قرار گرفته و لایه فیلم از روی سطح تراشه حذف میشود. پس از حذف لایه فیلم، تراشه با استفاده از یک فرایند الکتروشیمیایی به شکل نهایی خود تبدیل میشود.
تست تراشه: پس از تولید تراشه، آن را برای تست و اعتبارسنجی از نظر عملکرد الکتریکی و پایداری تحت شرایط مختلف مورد آزمایش قرار میدهند.
بستهبندی: پس از تست موفق تراشه، آن را به یک بستهبندی محافظتی قرار میدهند که برای استفاده در دستگاههای الکترونیکی مناسب است.
مزایای این روش شامل دقت بالا، تولید حجم بالا، سرعت بالا و کنترل دقیق فرآیند ساخت میباشد. این روش همچنین به دلیل سهولت و سرعت تولید، مورد استفاده در بسیاری از صنایع الکترونیکی، از جمله تولید مدارهای اینترنت اشیا، کامپیوترها و تلفن های همراه قرار دارد[16-17].
5-3-چاپ مدارات الکترونیکی با استفاده ازCNC :
در این روش ابتدا نقشه مدار الکترونیکی به صورت دیجیتالی طراحی شده و سپس با استفاده از نرمافزارهای مخصوص CNC طرح مورد نظر بر روی برد ایجاد میشود. ماشین CNC با استفاده از یک ابزار برشی (معمولاً یک فرز یا مته) روی برد PCB حرکت میکند و اجزای غیرضروری را از برد برش میدهد. برای ایجاد اتصالات بر روی برد، سوراخهایی با استفاده از مته به اندازه های لازم جهت لحیم کاری قطعات در محلهای مورد نیاز بر روی برد ایجاد میشوند. در نهایت، برد PCB با کلیدهای الکترونیکی، قطعات و اتصالات لازم برای مونتاژ مدار الکترونیکی آماده میشود.
روش CNC به دلیل دقت و کیفیت ساخت بالا و امکان ساخت به صورت اتوماتیک، در صنعت الکترونیک بسیار مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، با استفاده از این روش، زمان ساخت مدارات الکترونیکی به شدت کاهش مییابد و برای شرکتهای الکترونیکی مزیت رقابتی ایجاد میشود[18-19]. شکل 6 چاپ مدار با این روش را نمایش میدهد.
5-4-چاپ مدارات الکترونیکی به روش حرارتی:
روش چاپ حرارتی مدارات الکترونیکی یک روش ساخت مدارات الکترونیکی است که با استفاده از یک پرینتر حرارتی و کاغذ حرارتی انجام میشود. در این روش، با استفاده از یک دستگاه چاپ حرارتی یک پوشش حرارتی حاوی یک لایه نازک از ماده فلزی، مثل مس، بر روی کاغذ حرارتی چاپ میشود. سپس با استفاده از یک پلات فلزی، الکترودها و ردیفهای مس روی پوسته حرارتی چاپ میشوند. با گرم شدن پوسته حرارتی، ماده فلزی بر روی کاغذ حرارتی چسبیده و یک مدار الکترونیکی شکل میگیرد.
این روش از قدیمیترین و ارزانترین روشهای چاپ مدارات الکترونیکی است و برای تولید حجم بالایی از مدارات الکترونیکی استفاده میشود. اما دقت کمتری نسبت به روشهای دیگر دارد و به دلیل مشکلات ناشی از حرارت، ممکن است با مشکلاتی مانند تغییر در سایز و شکل مدارات مواجه شود.
روش چاپ حرارتی مدارات الکترونیکی به دلیل سادگی، سرعت و هزینه پایین مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، این روش برای ساخت مدارات الکترونیکی سازگار با الکترونیک انعطاف پذیر مورد استفاده قرار میگیرد[20-21].
5-5- چاپ مدارات الکترونیکی با روش چاپ سریع:
روش چاپ سریع در تولید مدارات الکترونیکی یک روش ساخت مدارات الکترونیکی است که با استفاده از دستگاه چاپ سه بعدی، یک طرح سه بعدی از مدار الکترونیکی تولید میشود. در این روش، طرح سه بعدی از مدار الکترونیکی با استفاده از یک نرمافزار طراحی شده و سپس با استفاده از دستگاه چاپ سه بعدی چاپ میشود. بدین صورت که فایل طراحی به دستگاه چاپ سه بعدی ارسال میشود و دستگاه طرح را به صورت لایهلایه چاپ میکند. پس از چاپ، قطعات الکترونیکی و الکترودها بر روی قطعه سه بعدی قرار داده میشوند و با استفاده از روشهای مختلف اتصال، مدار الکترونیکی ساخته میشود.
روش چاپ سریع در تولید مدارات الکترونیکی به دلیل سرعت بالا، امکان ساخت قطعات سه بعدی و توانایی تولید مدارات الکترونیکی با ساختارهای پیچیده مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، این روش برای ساخت مدارات الکترونیکی انعطاف پذیر و سازگار با الکترونیک انعطاف پذیر نیز قابل استفاده است[22-23].
5-6- چاپ مدارات الکترونیکی به روش چاپ لیزری:
در این روش، با استفاده از دستگاههای چاپ لیزری، الگوی مدار روی یک قطعه پلاستیکی با قابلیت LDS (ساختار مستقیم لیزری ) ایجاد میشود. در نتیجه با استفاده از لیزر، بخشهای که باید پوشش مسی بگیرند، فعال می شود. سپس با استفاده از محلول آبکاری الکترولس مدار الکترونیکی به وجود میآید. این روش دقت بالاتری نسبت به روش حرارتی و چاپ سریع دارد و همچنین ممکن است با سایر مواد جایگزین شود. اما برای استفاده از این روش، نیاز به تجهیزات پیشرفته و سرمایهگذاری بالایی دارد[24].
5-7-چاپ مدارات الکترونیکی به روش الکتروفورتیک:
چاپ الکتروفورتیک یکی از روشهای تولید مدارات الکترونیکی است که در آن از پدیده الکتروفورز استفاده میشود. در این روش، ابتدا ماده الکتروفورتیکی روی سطح مدار الکترونیکی اعمال میشود. سپس با استفاده از الکترود مثبت و منفی، جریان الکتریکی اعمال میشود و ماده الکتروفورتیک به سمت جریان جابجا میشود و در نهایت با تثبیت ماده الکتروفورتیک، مدار الکترونیکی تولید میشود.
در این روش، انتخاب ماده الکتروفورتیکی بسیار مهم است. ماده الکتروفورتیکی باید توانایی انتقال جریان الکتریکی، قابلیت پوشش دادن کامل سطح مدار و همچنین قابلیت جداسازی آسان پس از تثبیت داشته باشد.
روش چاپ الکتروفورتیک در مقایسه با سایر روشهای تولید مدارات الکترونیکی دارای مزایایی از جمله دقت بالا، کاهش هزینه تولید و زمان تولید کمتر است[25-26].
6- بررسی نوآوریهای اخیر در تولید مدارات چاپی الکترونیکی:
همانطور که اشاره شد بسیاری از صنایع الکترونیکی مانند اتومبیلسازی، مخابرات، الکترونیک مصرفی و غیره از مدارات چاپی الکترونیکی استفاده میکنند. با توجه به تغییرات سریع در فناوری الکترونیکی، مدارات چاپی الکترونیکی نیز با توجه به نیازهای مختلف با تغییراتی همراه هستند و تلاش برای بهبود عملکرد و کاهش اندازه و هزینه مدارات ادامه دارد.
استفاده از مدارات چاپی الکترونیکی در کنترلهای صنعتی، سیستمهای کامپیوتری، ابزارهای اندازهگیری، تجهیزات پزشکی و دستگاههای مخابراتی بسیار رایج است. بهبود در تکنولوژی مدارات چاپی الکترونیکی، موجب افزایش کارایی، اعتمادپذیری و دقت در سیستمهای الکترونیکی شده است.
در نهایت، مدارات چاپی الکترونیکی به عنوان یکی از پایههای فناوری الکترونیکی با توجه به تغییرات سریع در این حوزه، همچنان مورد توجه قرار دارد و تلاش برای بهبود کارایی و کاهش هزینهها ادامه دارد.[27-28]
نوآوریهای که به صورت کلی در دهه اخیر درچاپ مدارات چاپی الکترونیکی ایجاد شده است عبارتند از:
- مدارات چاپی انعطافپذیر: این نوع مدارات چاپی از مواد انعطافپذیر تهیه شدهاند و برای کاربردهایی مانند سنسورهای انعطافپذیر و دستگاههای پوشیدنی مناسب هستند.
- مدارات چاپی سهبعدی: در این نوع مدارات چاپی، مدارها در سه بعد پرینت شده و از فضای بیشتری برای ارتباط بین قطعات استفاده میکنند.
- مدارات چاپی نانو: این نوع مدارات چاپی از مواد نانو تهیه شدهاند و به دلیل اندازه کوچک قابل استفاده در کاربردهایی مانند الکترونیک پزشکی و سنسورهای پایش بهداشتی هستند.
- مدارات چاپی سریع: این نوع مدارات چاپی با استفاده از پرینتر سه بعدی با سرعت بالا تهیه میشوند و برای تولید کوتاهمدت و پیشتولید محصولات الکترونیکی مناسب هستند. و در مرجله بعد برای تولید انبوه می توانند توسط دستگاههای تزریق پلاستیک ساخته شوند.
- مدارات چاپی با کارایی بالا: این نوع مدارات چاپی با به کارگیری تکنولوژیهای پیشرفته و بهبود عملکرد مواد استفاده شده در تهیه آنها، کارایی بالاتری نسبت به مدارات چاپی سنتی دارند.
استفاده از مدارات چاپی الکترونیکی در آینده، با توجه به رشد سریع صنعت الکترونیک و نیازهای روزافزون برای دستگاههای الکترونیکی، احتمالاً افزایش خواهد یافت. بنابراین، تلاش برای بهبود و بهینهسازی تکنولوژی مدارات چاپی الکترونیکی برای آینده به علت اهمیت زیادی که مدارات چاپی الکترونیکی برای صنعت الکترونیک دارند صورت می گیرد. تحقیقات بسیاری در این حوزه صورت گرفته است. در این بخش، به برخی از این تحقیقات پرداخته خواهد شد.
-در یکی از تحقیقات اخیر، محققان به بررسی تأثیر ضریب تغییرات دما در تولید مدارات چاپی الکترونیکی پرداختهاند. نتایج نشان داد که در دماهای بالا، سرعت پرینت مدارات چاپی کاهش مییابد. برای رفع این مشکل، از روشهایی مانند افزایش فشار هوا و افزایش سرعت پرینت استفاده میشود.[29]
-در یکی دیگر از تحقیقات، محققان به بررسی اثرات فاصله بین قطعات در مدارات چاپی الکترونیکی پرداختهاند. نتایج نشان داد که با کاهش فاصله بین قطعات، مقاومت مدارات چاپی کاهش مییابد و برای رفع این مشکل، از روشهایی مانند استفاده از فناوریهای پیشرفتهتری، بهبود سیستم پرینت، و بهینهسازی فرآیند تولید استفاده میشود.
-همچنین، در تحقیقاتی که در خصوص استفاده از مدارات چاپی الکترونیکی در دستگاههای پوشیدنی و سنسورهای انعطافپذیر انجام شده است، به بررسی مشکلاتی مانند انعطاف پذیری مدارات چاپی پرداخته شده است. در نتیجه این تحقیقات، موادی با خواص انعطافپذیری بیشتر و فناوریهای پیشرفتهتری برای تهیه مدارات چاپی انعطافپذیر پیشنهاد شدهاند.[30-31]
-در یک تحقیق دیگر، برای بهبود عملکرد سیستمهای ارتباطی بیسیم، مدار چاپی الکترونیکی با قابلیت فیلترینگ پهنای باند بالا (UWB) طراحی شد. در این تحقیق، با استفاده از سیستم مدار چاپی UWB، امکان انتقال داده با پهنای باند بالا و در برخی موارد حتی بالاتر از ۱۰ گیگاهرتز را فراهم کرد. همچنین، این سیستم میتواند برای ارتباط در محیطهای داخلی و خارجی به کار گرفته شود.[32]
-در تحقیقات دیگری نیز، به بهینهسازی کارایی مدارات چاپی الکترونیکی در حوزه سلامتی پرداخته شده است. در یکی از این تحقیقات، مدار چاپی الکترونیکی برای اندازهگیری سطح گلوکز در خون طراحی شده است. با استفاده از این مدار چاپی، امکان اندازهگیری سریع و دقیق سطح گلوکز در خون فراهم شده است که میتواند به کنترل بیماری دیابت کمک شایانی کند.[33]
7- نتیجهگیری:
مدارات چاپی الکترونیکی به دلیل کارایی بالا، قیمت مناسب و امکانات متنوع، در بسیاری از صنایع استفاده میشوند. با این حال، همچنان تحقیقات بسیاری در این حوزه انجام میشود تا عملکرد و کارایی مدارات چاپی الکترونیکی بهبود یابد و به نوآوری در صنایع مختلف کمک شایانی کند. با توجه به پیشرفتهای اخیر در تکنولوژی مدارات چاپی الکترونیکی، انتظار میرود که این تکنولوژی در آینده باعث ایجاد دستگاههایی با عملکرد بهتر، انرژی کمتر، و هزینه پایینتر شود. همچنین، توسعه مدارات چاپی الکترونیکی به عنوان یک فناوری پایدار میتواند در طولانیمدت به بهبود سبک زندگی انسانها کمک کند.