تحلیل پتنت در حوزه های خاص فناوری

تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع، با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می‌شود. این اطلاعات در سطوح مختلف سازمانی و همچنین در حوزه‌های مختلف فعالیت‌های پژوهشی مانند فعالیت‌های سیاست‌گذاری، پشتیبانی، زیربنایی و اجرای دستاوردهای پژوهشی کاربرد دارد. لذا استفاده از نتایج تحلیل پتنت برای مدیران و تصمیم‌گیران عرصه فناوری به ویژه فناوری‌های نوین مفید خواهد بود؛ به طوری که مستندات تحلیل پتنت، اطلاعات ارزشمندی در اختیار قرار می‌دهد، از جمله:

• اجتناب از دوباره کاری (کاهش هزینه‌های پژوهشی)
• انجام پژوهش از یک سطح دانش بالاتر
• استفاده از راه حل جدید
• توجه به جنبه‎های محافظت از اختراع
• آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه‌های مطمئن برای سرمایه‌گذاری
• شناسایی اختراع‌های آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید
• بررسی پژوهش‌های گذشته، پیدا کردن راه حل برای مسایل و غیره

1-1- ویژگی‌های اطلاعات ثبت اختراع

اطلاعات ثبت اختراع در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی ویژگی‌های متمایزکننده‌ای دارد. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از: داشتن کاربرد صنعتی، به روز بودن منبع، امکان آشکارسازی توانایی‌های عملی اختراع، قابل اجرا بودن، ارائه شرح دقیق و اطلاعات متمرکز، ساختار واحد، دسترسی آسان، طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی، امکان انجام جستجو، مرجع بودن، گستردگی در حوزه‌های مختلف فناوری.

2-1- اهداف تحلیل پتنت

اطلاعات موجود در پتنت‌ها با تقریب بسیار خوبی بیانگر وضعیت فناوری موجود در سطح جهانی است که در منابع اطلاعاتی دیگر از قبیل مقالات نمی‌توان به آن دست یافت.
دلیل دیگری که برای ضرورت تحلیل پتنت مطرح می‌شود، وضعیت فناوری در کشورهای در حال توسعه است. تحولات و موج فناوری، کشورهای در حال توسعه را با چالش جدیدی روبه‎رو ساخته است. در این عصر، برخورداری از منابع عظیم طبیعی دیگر مزیت چشم‌گیری به شمار نمی‌آید. حضور قدرتمند در بازارهای جهانی تنها از طریق نوآوری و پیشرفت‌های سریع تکنولوژی فراهم می‌شود.
عدم هماهنگی با این تحولات موجب می‌شود که محصولات کشورهای در حال توسعه به دلیل بهره‌گیری از تکنولوژی‌های قدیمی، نتوانند نه تنها در بازارهای داخلی، بلکه در بازارهای خارجی هم به طور چشمگیر ظاهر شوند.
پیچیدگی‌های فراوان در عرصه فناوری، نیاز به روشی قدرتمند برای استخراج فناوری‌های مورد نیاز را ضروری می‌سازد. یکی از بهترین این روش‌ها که دانش و اطلاعات خاصی را طلب می‌کند، تحلیل اطلاعات پتنت است.
تحلیل پتنت برای شرکت‌ها و سازمان‎ها، اطلاعات ارزشمندی را ارائه می‌دهد. به طور کلی اهداف تحلیل پتنت به شرح ذیل است: کاهش هزینه‌های پژوهشی، انجام پژوهش در سطوح دانش بالاتر، استفاده از راه حل‌های جدید (شکل‌گیری ایده‌های نو)، توجه به جنبه‌های محافظت از اختراع، آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه‌های مطمئن برای سرمایه‌گذاری، شناسایی اختراعات آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید.

3-1- سطوح تحلیل پتنت

تحلیل پتنت دارای سطوح مختلفی از جمله راهبردی (تحلیل کلان)، رقابتی (تحلیل میانی)، فنی (تحلیل خرد) و حقوقی (تحلیل همه جانبه) است که هرکدام دارای کارکردهای مختص به خود است.
تحلیل پتنت‌های مربوط به فناوری خاص به منظور دستیابی به اطلاعات استراتژیک، رقابتی و فنی برای تنظیم برنامه بلند مدت طرح‌ها و پیش‌بینی نحوه استفاده از آن در توسعه فناوری و همچنین تهیه یک منبع اطلاعاتی مناسب به منظور دسترسی آسان متخصصان در حوزه فناوری بسیار حائز اهمیت است. با توجه به مواردی که در ادامه ذکر می‌شود، تحلیل اطلاعات پتنت توسط مؤسسات تحقیقاتی کشورهای در حال توسعه از اهمیت فراوانی برخوردار است.

سطح راهبردی: با اجرای تحلیل پتنت در سطح راهبردی، می‌توان به روند تحولات فناوری‌های مهم در صنایع مختلف و همچنین نقطه تأکید تحقیقات شرکت‎های معتبر دارنده فناوری در یک حوزه خاص پی برد. با توجه به اطلاعات به دست آمده، می‌توان به عمق فعالیت‌های تحقیقاتی و جهت‌گیری آینده شرکت‎های معتبر جهانی دست یافت. اطلاعات به دست آمده در این سطح بسیار دقیق‌تر از اطلاعات منعکس شده توسط خود شرکت در قالب پوستر و بروشور است، لذا با استفاده از اطلاعات مستخرج از این سطح، انتخاب شرکای استراتژیک با اطمینان و شناخت بیشتری انجام می‌گیرد.

سطح رقابتی: تحلیل اطلاعات پتنت در سطح رقابتی امکان شناسایی رقبای اصلی و کنترل فعالیت آن‌ها را فراهم می‌آورد. در این صورت با ارزیابی روند حرکت رقبا، شکاف‌های موجود در عرصه فناوری خاص شناسایی می‌شود. با دسترسی به اطلاعات پتنت می‌توان مخترعان برتر و فعال در حوزه این فناوری را شناسایی کرده و در صورت نیاز از آن‌ها برای همکاری و به خدمت گرفتن دعوت کرد. همچنین با شناسایی ابداعات به ثبت رسیده، امکان دوباره‌کاری و پرداخت غرامت به شرکت‌های فعال در عرصه بین‌المللی از بین می‌رود.

سطح فنی: از سوی دیگر استفاده از تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطح فنی و تجاری قبل از مذاکره برای انتقال تکنولوژی، می‌تواند توان چانه‌زنی خریداران را به نحو چشم‌گیری افزایش دهد. از آن جایی که هر پتنت حاوی تشریح کامل و کاربردی اختراع مورد نظر است، این نوع تحلیل دستاوردهای مهم و ارزشمند دیگری از جمله یادگیری تکنولوژی پتنت‌ها را در پی دارد. با الهام از آخرین دستاوردهای تکنولوژیکی مستخرج از پتنت‌ها، می‌توان به ایده‌ای نو در حوزه مورد نظر و کاربردی جدید از فناوری در صنایع دیگر دست یافت.

2- گام‌های اجرایی برای انجام تحلیل پتنت

پتنت‌ها به عنوان منابع کلیدی اطلاعات در مورد آخرین دستاوردهای فناوری، در مراحل اولیه تحقیقات برای توسعه محصولات جدید، می‌تواند الهام‌بخش و منبع ایده برای نوآوری‌های بعدی باشند. گاهی محققان با استفاده از این اطلاعات می‌توانند به کاربرد جدیدی از تکنولوژی‌ها در صنایع دیگر دست یابند.
استفاده از دیدگاه‎های حاصل از نتایج تحلیل پتنت‌های مرتبط با زمینه تحقیقاتی مورد نظر، مشخص‌کننده‌ خط مشی کلی کار است. از سوی دیگر، تقاضای بازار پرکشش فناوری که قابلیت سرمایه‌گذاری بیشتری را داراست، تعیین گردیده و بر این اساس برنامه‌های تحقیق و توسعه آن نیز تدوین می‌گردد. برای اجرای تحلیل پتنت، گام‌های مؤثر ذیل انجام خواهد شد.

گام اول، انتخاب بانک اطلاعاتی جامع و تخصصی

اطلاعات اختراعات ثبت شده، به عنوان اصلی‌ترین مرجع تحلیل پتنت خواهد بود. لذا دسترسی به پایگاه اطلاعاتی ثبت اختراعات جامع، لازم و ضروری است. برای دسترسی عموم به این اطلاعات، ادارات ثبت اختراع کشورهای مختلف، اطلاعات اختراعات ثبت شده را در سایت‌های مشخصی قرار داده‌اند. با توجه به آن که تحلیل پتنت به صورت جهانی انجام می‌پذیرد، دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی که حاوی اطلاعات اختراعات ثبت شده مربوط به اکثر کشورها باشد، ضروری است.
گاهی تصور می‌شود با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی فعلی که به رایگان در اختیار عموم قرار می‌گیرد، این امر تحقق می‌یابد. در پاسخ باید توجه داشت که اطلاعات موجود در این پایگاه‌ها جامع و تخصصی نبوده و با استفاده از آن‌ها نمی‌توان به نتایج مطلوبی دست یافت. در این راستا، استفاده از بانک‌های اطلاعاتی تخصصی به عنوان یکی از کامل‎ترین منابع اینترنتی ضروری است. از جمله مزایای عمده این پایگاه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
این پایگاه‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه به روزرسانی می‌شود. این امر موجب دستیابی به جدیدترین فعالیت‌های صورت گرفته در حوزه مورد نظر می‌شود.
مشکل غالب در اکثر بانک‌های اطلاعاتی رایگان، عدم دسترسی به متن کامل پتنت است. در صورتی که در این پایگاه‌ها متن کامل PDF پتنت مورد نظر قابل دسترسی است.
این نوع پایگاه‌ها دارای سرویس‌های خدماتی مختلفی هستند که امکان جستجو با چندین کلید واژه را برای کاربر فراهم می‌آورد. به علاوه قابلیت جستجو در بانک‌های اطلاعاتی کشورهای مختلف نظیر آمریکا، آلمان، فرانسه و ژاپن نیز وجود دارد.
بسیاری از مخترعین به دلایل امنیتی پتنت خود، از ذکر کلید واژه‌های اصلی در عنوان یا چکیده پتنت امتناع می‌کنند. در صورت استفاده از سرویس‌های رایگان، امکان دسترسی به این پتنت‌ها وجود ندارد، حال آن که در پایگاه‌های تخصصی، نتایج بر اساس موضوع دسته‌بندی شده و به راحتی می‌توان به این اطلاعات دست یافت.
در این پایگاه‌ها اطلاعات کامل مربوط به مراجعات به پتنت در اختیار کاربر قرار دارد. از سوی دیگر، با استفاده از یک کلید واژه مشترک امکان جستجوی خانواده پتنت وجود دارد.
بر خلاف پایگاه‌های رایگان، اطلاعات مربوط به پتنت‌ها از اولین سال‌های ثبت تا به امروز در دسترس است.

به طور مثال بانک اطلاعات ثبت اختراعات Qpat که متعلق به شرکت فرانسوی Questel است، انتخاب بسیار مناسبی است. در پایگاه اطلاعاتی Qpat بیش از 70 میلیون پتنت و متعلق به بیش از 95 کشور در کلیه حوزه‌های فناوری و به صورت به روز شده وجود دارد، که بیانگر گستردگی آن است.

گام دوم، آشنایی دقیق از موضوع و انتخاب کلید واژه مناسب

یکی از مهم‌ترین مراحل تحلیل پتنت، انتخاب کلید واژه مناسب در حوزه مورد بررسی است. انتخاب کلید واژه از حساسیت بیشتری برخوردار است. باید تلاش شود تا بهترین کلید واژه‌ها انتخاب شود تا علاوه بر دستیابی به همه نتایج، دامنه نتایج نیز به خطا نرود.

گام سوم، طراحی خروجی‌های مورد انتظار و انتخاب سطح تحلیل پتنت

بر اساس نیازمندی‌ها و خروجی مورد انتظار می‌توان به تحلیل‌های قابل ارائه دست یافت. در جدول 1 برخی از تحلیل‌های قابل ارائه آورده شده است.

جدول 1- برخی از خروجی‌های تحیلیل پتنت

بحث و نتیجه‌گیری

تحلیل پتنت یا تحلیل اطلاعات ثبت اختراع با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی مستندات ثبت اختراع میسر می‌شود. اطلاعات ثبت اختراع در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی دارای ویژگی‌های متمایزکننده‌ای از قبیل: داشتن کاربرد صنعتی، به روز بودن منبع، امکان آشکارسازی توانایی‌های عملی اختراع، قابل اجرا بودن، ارائه شرح دقیق و اطلاعات متمرکز، ساختار واحد، دسترسی آسان، طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی، امکان انجام جستجو، مرجع بودن و گستردگی در حوزه‌های مختلف فناوری هستند. به طور کلی اهداف تحلیل پتنت شامل: کاهش هزینه‌های پژوهشی، انجام پژوهش در سطوح دانش بالاتر، استفاده از راه حل‎های جدید (شکل‌گیری ایده‌های نو)، توجه به جنبه‌های محافظت از اختراع، آگاهی از روندهای فنی و تجاری فناوری در دیگر کشورها و تعیین زمینه‌های مطمئن برای سرمایه‌گذاری و شناسایی اختراعات آزمایش شده به عنوان رویدادهای جدید است. تحلیل پتنت دارای سطوح مختلفی از جمله راهبردی، رقابتی، فنی و حقوقی است که هرکدام دارای کارکردهای مختص به خود است. تحلیل پتنت دربر گیرنده سه گام اجرایی انتخاب بانک اطلاعاتی جامع و تخصصی، آشنایی دقیق از موضوع و انتخاب کلید واژه مناسب و طراحی خروجی‌های مورد انتظار و انتخاب سطح تحلیل پتنت است.